تعریف و اهمیت سیستم‌های اطفاء حریق دستی

اکنون هیچ کس نمی‌تواند از خطرات آتش‌سوزی بی‌خبر باشد، بنابراین نصب سیستم‌های اطفا حریق در ساختمان‌ها و مکان‌هایی که خطرات آتش‌سوزی زیادی دارند، بسیار اهمیت دارد.

این سیستم‌ها با استفاده از وسایل و تجهیزات خاص، به کمک افراد، آتش را خاموش می‌کنند. سیستم اطفا حریق دستی، که یکی از پرکاربردترین انواع آن به دلیل سادگی استفاده و هزینه کمتر است، برای مبارزه با حریق در مراحل اولیه طراحی شده است.

این سیستم‌ها به طور خاص به نحوی طراحی می‌شوند که قابل حمل باشند و به راحتی بتوانند در عملیات اطفا حریق استفاده شوند. سیستم اطفا حریق به طور کلی به دو نوع دستی و اتوماتیک تقسیم می‌شود، و در این مقاله به نوع دستی آن تمرکز داریم.

سیستم اطفا حریق دستی

در سیستم اطفا حریق دستی، تجهیزاتی مانند کپسول‌های آتش‌نشانی استفاده می‌شود که نیاز به دخالت انسانی دارند تا فعال شوند. این تجهیزات بدون حضور انسان کار نمی‌کنند و برای انجام عملیات اطفای حریق نیاز به دستیابی افراد است.

در روش اطفا حریق دستی، با توجه به اطلاعاتی که در مورد میزان خطر حریق، نوع حریق و نقشه محل جمع‌آوری می‌شود، بهترین ماده برای اطفا حریق انتخاب می‌شود.

اطفا حریق دستی با توجه به نوع حریق و یا کلاس بندی حریق دارای انواع متفاوتی است که در ادامه ذکر می گردد.

کپسول های آتش نشانی

کپسول های آتش نشانی بر اساس ترکیبات و مواد مورد استفاده در آنها و اینکه در اطفا چه نوع و کلاس حریقی کاربرد دارند به انواع گوناگونی تقسیم بندی می شوند:

خاموش کننده های مبتنی بر پودر و گاز یا کپسول های پودری

این کپسول‌ها، معمولاً به نام خاموش‌کننده‌های پودری شناخته می‌شوند و برای اطفای حریق در طیف وسیعی از آتش‌سوزی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. آن‌ها به دو دسته کپسول‌های شیمیایی خشک و کپسول‌های شیمیایی تر تقسیم می‌شوند.

کپسول‌های خشک برای اطفای حریق در فلزات کلاس D مناسب هستند، در حالی که کپسول‌های تر برای حریق‌های غیر فلزی کلاس A، B، C مناسب هستند.

این کپسول‌ها علاوه بر استفاده در منازل، ساختمان‌های مسکونی و تجاری، در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها نیز کاربرد دارند. آن‌ها قابلیت جایگزینی برای خاموش‌کننده‌های آبی را دارند و می‌توانند در حوادثی که با منابع اشتعال مانند فلزات قابل اشتعال، مایعات قابل اشتعال، گازهای قابل اشتعال و تجهیزات الکتریکی و برق مرتبط هستند، مورد استفاده قرار گیرند.

در روش تعیین وزن پودر برای خاموش کردن حریق در استفاده از خاموش کننده‌های دستی پودری، مهم است که وزن پودر به اندازه‌ی مناسب بر اساس سطح حریق محاسبه شود. عملکرد این خاموش کننده‌ها بر اساس پوشش دادن و خفه کردن سطح حریق است.

مراحل محاسبه وزن پودر شامل این موارد است:
1. تخمین سطح حریق و سرعت گسترش آتش، که توسط کارشناسان انجام می‌شود.
2. تهیه نقشه لی اوت و جانمایی خاموش کننده‌های دستی در محیط.
3. مشخص کردن دانسیته حریق برای محاسبه بار حریق.
4. تعیین مساحت کارگاه یا ناحیه احتمالی بروز حریق.
5. تعیین مکان‌های استراتژیک بر اساس خطر و احتمال بروز حریق.
6. محاسبه وزن کل پودر مورد نیاز، که بر اساس ضرب سطح حریق و فاکتور خاموش کنندگی محاسبه می‌شود.
7. تعیین نوع و مقدار پودر مصرفی با توجه به میزان خطر، بار حریق و سرعت گسترش حریق.
8. انتخاب تعداد و نوع دستگاه‌های خاموش کننده، با توجه به مسافت حداکثر 30 متری که فرد به آنها دسترسی دارد.

این مراحل به منظور اطمینان از اینکه خاموش کننده‌های دستی پودری به درستی در مواقع ضروری و با کارایی بالا عمل می‌کنند، انجام می‌شود.

خاموش کننده های مبتنی بر گاز CO2

این نوع کپسول‌ها برای خاموش کردن مایعات قابل اشتعال، به ویژه روغن‌ها و تجهیزات الکتریکی، استفاده می‌شوند. در این روش، اطفا حریق با استفاده از گاز دی اکسید کربن (CO2) انجام می‌شود و بنابراین محاسبه حجم حریق ممکن و مقدار CO2 مورد نیاز بسیار حائز اهمیت است. این مراحل در این محاسبات مورد توجه قرار می‌گیرند:

1. تعیین دانسیته حریق برای تعیین بار حریق.
2. تعیین مساحت کارگاه یا ناحیه ممکن بروز حریق.
3. مشخص کردن مکان‌های استراتژیک بر اساس خطر و احتمال بروز حریق.
4. تخمین حجم ممکن حریق با در نظر گرفتن بار حریق و سرعت گسترش آن.
5. محاسبه وزن کل خاموش کننده مورد نیاز: این وزن با ضرب حجم ممکن حریق در فاکتور خاموش کنندگی محاسبه می‌شود.
6. تعیین فاکتور خاموش کنندگی بر اساس ویژگی‌های CO2، که در بازه‌ای بین 0.68 تا 1.5 کیلوگرم برای هر مترمکعب قرار دارد.
7. انتخاب تعداد و نوع دستگاه‌های خاموش کننده مبتنی بر گاز CO2، با رعایت این نکته که حداکثر فاصله دسترسی به آنها برای افراد نباید از 30 متر بیشتر باشد.

این مراحل به منظور اطمینان از اینکه در صورت بروز حریق، خاموش کننده‌های CO2 به درستی عمل کنند و خطرات را کاهش دهند، انجام می‌شوند.

خاموش کننده های مبتنی بر کف یا فوم

این کپسول‌ها برای خاموش کردن مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شوند. آن‌ها باعث می‌شوند که اکسیژن به مایع در حال سوختن نرسد و در نتیجه آتش خاموش شود.

در استفاده از این کپسول‌ها، مهم است که فوم یا کف پخش شده بر روی مایع به طور کامل و به خوبی پخش شود، تا بتواند از اشتعال آن جلوگیری کند.

در روش استفاده از خاموش کننده های حاوی کف، خفه کردن سطحی حریق مد نظر بوده که در این رابطه نحوه محاسبه و تعیین میزان کف به صورت زیر است:

• تعیین سطح مورد نظر برای حریق احتمالی
• محاسبه حجم کف از فرمول V=A/X*K*100

V میزان محلول کف مورد نیاز بر حسب لیتر

A سطح احتمالی حریق بر مبنای متر مربع

X نسبت توسعه کف(LOW E*P>20,High E*P>200)

K ضریب ثابت تاثیر کف که بین 1 تا 1.5 است.

خاموش کننده های آبی(آب و گاز)

این کپسول‌ها برای خاموش کردن آتش‌های کوچک و با مواد ساده مانند چوب و کاغذ استفاده می‌شوند. اما باید توجه داشت که این خاموش کننده‌ها برای اطفا حریق‌های ناشی از تجهیزات الکتریکی یا روغن مناسب نیستند.

یکی از مشکلات این نوع خاموش کننده‌ها این است که در دماهای کمتر از 4 درجه سانتی گراد یخ می‌زنند. برای تأمین فشار لازم در این کپسول‌ها از گاز CO2 یا گاز نیتروژن درون یک کارتریج استفاده می‌شود.

کپسول بیوورسال (Bioversal)

این نوع کپسول‌ها برای خاموش کردن حریق‌های مواد جامد و مایع قابل اشتعال مانند کاغذ، پارچه، پلاستیک، چوب، روغن، گازوئیل و تینر مناسب هستند. ویژگی مهم این کپسول‌ها این است که از نظر زیست محیطی بسیار موثرند و هیچ آسیبی به محیط زیست وارد نمی‌کنند.

سایر ویژگی هایی که این محصول را متمایز می کند عبارتند از:

الف) عدم خورندگی

ب) عدم بازگشت شعله

پ) توانایی بسیار بالا در خاموش کردن آتش های پرحجم و وسیع

ت) غیرفعال کنده هر چهار عامل انتشار آتش(اکسیژن،حرارت،سوخت و واکنش های شیمیایی)

کپسول هالوژنه

از سال ۱۹۹۴ به دلیل اثرات زیست محیطی که هالوژن‌های ۱۲۱۱، ۲۴۰۲ و ۱۳۰۱ بر لایه اوزون داشتند، استفاده از کپسول‌های اطفا حریقی که از این ترکیبات استفاده می‌کردند، ممنوع شد.

این کپسول‌ها برای خاموش کردن حریق‌های نوع B و C مانند حریق‌های با گازها و مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شدند، بدون آسیب رساندن به تجهیزات الکترونیکی.

اما در سال‌های اخیر، ترکیبات جدیدی مانند هالوترون و FE-36 به جای ترکیبات قدیمی معرفی شده‌اند که عملکرد موثری در خاموش کردن حریق دارند و به محیط زیست آسیب نمی‌رسانند.

رنگ بندی کپسول های آتش نشانی

کپسول‌های آتش‌نشانی به دلیل نوع محتوای داخلی خود دارای رنگ‌های مختلفی هستند. این رنگ‌ها برای شناسایی نوع خاموش کننده در دستگاه‌های آتش‌نشانی استفاده می‌شوند. به طور مثال:

کپسول‌های آتش‌نشانی قرمز: نشان‌دهنده استفاده از خاموش کننده‌های آبی و مبتنی بر آب هستند.

کپسول‌های آتش‌نشانی آبی: نماینده کپسول‌های پودری و مبتنی بر پودر هستند که به طور رایج به نام کپسول‌های ABC شناخته می‌شوند و مناسب برای استفاده در حریق‌های کلاس A، B و C هستند.

کپسول‌های آتش‌نشانی دارای رنگ‌های مختلفی هستند که هر کدام نوع خاموش کننده مخصوص خود را نشان می‌دهند:

1. کپسول آتش‌نشانی کرم یا لیمویی رنگ: نشان‌دهنده استفاده از خاموش کننده‌های فومی است. این نوع کپسول‌ها برای اطفا حریق‌های مایعات قابل اشتعال مانند در پمپ‌های بنزین و برخی کارخانه‌ها استفاده می‌شود.

2. کپسول آتش‌نشانی مشکی رنگ: نشان‌دهنده استفاده از خاموش کننده‌های مبتنی بر گاز CO2 است. این کپسول‌ها برای اطفا حریق‌های ناشی از جرقه‌های الکتریکی، تجهیزات الکتریکی و مایعات قابل اشتعال مورد استفاده قرار می‌گیرند.

3. کپسول آتش‌نشانی سبز رنگ: نشان‌دهنده استفاده از خاموش کننده‌های هالوژنه است. این کپسول‌ها برای اطفا حریق‌های کلاس B و C بوده و به دلیل مشکلات زیست محیطی، با مواد بی خطر جایگزین شده‌اند.

4. کپسول آتش‌نشانی زرد رنگ: نشان‌دهنده استفاده از خاموش کننده‌های پودری از نوع مواد شیمیایی تر می‌باشد. این کپسول‌ها برای حریق‌های ناشی از چربی‌ها و روغن‌های خوراکی مانند در آشپزخانه‌های صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اطفا حریق دستی بر مبنای آب

این روش مشتمل بر استفاده از سیلندرها بوده و با توجه به نحوه عملکردشان فقط برای حریق های محدودی کاربرد دارند و شامل موارد زیر بر مبنای استفاده از شبکه ثابت اطفا حریق مبتنی بر آب هستند:

• جعبه های آتش نشانی (هوزریل )
• ایستگاه پمپاژ آب(شیرهای هیدرانت)

جعبه آتش نشانی

جعبه آتش‌نشانی یا Fire Box، یک محفظه فلزی و خالی است که در ساختمان‌ها برای نگهداری تجهیزات اطفا حریق استفاده می‌شود. در این جعبه، کپسول‌ها، شلنگ‌های آتش‌نشانی و تجهیزات امدادی نصب شده‌اند تا در صورت بروز حریق، بتوان از آنها برای خاموش کردن آتش و کاهش خسارات استفاده کرد.

جعبه‌های آتش‌نشانی از روش‌های دستی برای اطفا حریق استفاده می‌کنند، به این معنا که نیاز به نیروی انسانی برای عملکرد آنها است. بدون حضور فرد، این تجهیزات عملی نخواهند بود.

هوزریل‌ها (Hose Reel) نیز از تجهیزات موجود در جعبه‌های آتش‌نشانی هستند. این شلنگ‌ها انعطاف‌پذیر هستند و برای اطفا حریق‌های کوچک مانند در ساختمان‌های مسکونی و اداری استفاده می‌شوند.

شیر آتش نشانی یا شیر هیدرانت (Fire Hydrant)

این شیرها برای اتصال به حلقه‌های آبرسانی زیرزمینی نصب می‌شوند و در مکان‌های مختلف مانند مکان‌های تجاری و صنعتی قرار می‌گیرند. هدف از نصب آنها این است که در صورت وقوع حریق، آتش‌نشانان بتوانند از آنها برای انجام عملیات اطفا حریق استفاده کنند.

این شیرها به دو نوع ایستاده و زمینی تقسیم می‌شوند و به ویژه در مناطق صنعتی، عملکرد موثر و مناسبی دارند تا در برابر حوادث حریق کارایی لازم را ارائه دهند.

توپ اطفا حریق

توپ اطفا حریق یکی از تجهیزات دستی برای اطفای حریق است که در سال‌های اخیر به شدت مورد توجه قرار گرفته است. این توپ با نام‌های مختلفی مانند توپ ضدحریق، گوی اطفا حریق، توپ آتش‌نشانی یا گوی آتش‌نشانی نیز شناخته می‌شود.

عملکرد این توپ بسیار سریع است و تنها در سه تا پنج ثانیه پس از برخورد با حریق فعال می‌شود.

توپ اطفا حریق به این صورت عمل می‌کند که به محل حریق پرتاب می‌شود و پس از گذشت مدت کوتاهی، خودبخود منفجر می‌شود. این انفجار با صدای بلندی حدود 120 دسی‌بل همراه است که افراد را هشدار می‌دهد و اعلام حریق می‌نماید.

این توپ‌ها بسیار سبک هستند و از لحاظ اقتصادی نیز به دلیل صرفه‌جویی مناسب در هزینه، بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

با توجه به اطلاعات ارائه شده در این مقاله در مورد ابزارهای اطفا حریق دستی، می‌توان نتیجه گرفت که این تجهیزات در لحظات اولیه یک حریق نقش بسیار مهمی در کنترل و مهار آتش دارند.

آنها می‌توانند از گسترش حریق به سایر بخش‌ها جلوگیری کنند و حتی از وقوع فاجعه جلوگیری نمایند. یکی از مثال‌های بسیار رایج این تجهیزات، کپسول‌های آتش‌نشانی هستند.

همچنین، توپ اطفا حریق که در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته است، نقش مهمی در کنترل حریق‌ها داشته و استفاده از آن در حال گسترش است.

تجهیزات اطفا حریق دستی معمولاً پیش از رسیدن نیروهای امدادی، می‌توانند در کنترل حادثه نقش اساسی ایفا کنند و به طور موثری از خسارات جانی و مالی جلوگیری کنند.