ضوابط پوشش ضد حریق چیست؟

ضوابط پوشش ضد حریق بخشی اساسی از قوانین ساختمان‌های بلند را تشکیل می‌دهند. در گزارش از حادثه ساختمان پلاسکو، عدم رعایت این ضوابط به عنوان یکی از عوامل اصلی این حادثه نام برده شده است.

حریق برای ساکنین ساختمان‌های بلند یک خطر جدی است. این خطر به ویژه برای ساختمان‌هایی که از فلز ساخته شده‌اند، بیشتر است. به دلیل اینکه مواد ساختاری فلزی به آتش حساس هستند، آیین‌نامه‌ها و قوانین اجباری کرده‌اند که این ساختمان‌ها باید با پوشش‌های ضد حریق مجهز شوند.

اعمال این پوشش‌ها بر روی بخش‌های اصلی ساختمان، باعث می‌شود که ساختمان قابلیت مقابله کافی برای اجرای عملیات امداد و نجات و خاموشی حریق را داشته باشد. برای دستیابی به این هدف، لازم است که ضوابط مشخص و علمی در اجرای پوشش‌های ضد حریق رعایت شود.

در سال‌های اخیر، آتش‌نشانی تهران و برخی دیگر از شهرها اجرای دستورالعمل‌های پوشش ضد حریق را به عنوان شرطی برای صدور مجوز پایان کار قرار داده‌اند.

استاندارد پوشش ضد حریق برای اسکلت فلزی، به‌ویژه در ساختمان‌های با این نوع اسکلت، به عنوان یکی از اصلی‌ترین موارد حفاظتی محسوب می‌شود.

فولاد که متریال اصلی اسکلت فلزی است، در دماهای بالا قدرت مقاومت خود را از دست می‌دهد و ممکن است شکل و سختی خود را از دست بدهد.

به همین دلیل، استفاده از پوشش‌های ضد حریق بر روی اسکلت فلزی ضروری است. این پوشش‌ها به عنوان یک لایه عایق حرارتی عمل می‌کنند که جلوی انتقال سریع گرما به فولاد را می‌گیرند و باعث تأخیر در فروپاشی سازه می‌شوند.

ضخامت پاشش؛ مهمترین مولفه­ ضوابط پوشش ضد حریق

در دستورالعمل‌های پوشش ضد حریق، یکی از مهمترین نکات این است که ملات خشک باید از کارخانه‌ای تأمین شود که تاییدیه مرکز تحقیقات مسکن، راه و شهرسازی را دریافت کرده باشد.

مرکز مزبور نیز به عنوان تنها مرجع برای انجام آزمون و صدور گواهینامه در زمینه ضوابط پوشش ضد حریق در کشور شناخته شده است.

شرکت‌های تولید کننده فقط مجاز به فروش محصولات خود هستند که همه مراحل دستورالعمل‌های پوشش ضد حریق را با موفقیت در این مرکز پشت سر گذاشته باشند.

یکی از مهم‌ترین قسمت‌های این دستورالعمل‌ها، استخراج حداقل ضخامت لازم برای پوشش ضد حریق برای هر محصول استاندارد است.

در مرکز مذکور، این ضخامت بر اساس استانداردهای جهانی معتبر مانند ASTM E119، UL263، BS476، یا EN برای انواع مختلف فولاد مشخص می‌شود، به وضوح نمایش داده می‌شود که این ضخامت برای هر شرکت ممکن است متفاوت باشد و به کیفیت محصول بستگی دارد؛ به طوری که با کیفیت بالاتر، ضخامت کمتری مورد نیاز است و بالعکس.

آیا استفاده از بتن درجا در ضوابط پوشش ضد حریق می­ گنجد؟

بر اساس “راهنمای آیین‌نامه محافظت ساختمان‌ها در برابر آتش” که با نام نشریه شماره ۴۴۵ از سوی مرکز تحقیقات مسکن، راه و شهرسازی منتشر شده است، استفاده از بتن درجا به عنوان پوشش ضد حریق، شرطی است که توری فولادی با حداقل پوشش ۰٫۵۳ سانتی‌متر مربع برای هر متر طول تیر استفاده شود. همچنین این توری باید از سطح بتن نیمه‌خشک حداقل ۲۵ میلی‌متر فاصله داشته باشد.

بر اساس ضوابط پوشش ضد حریق، استفاده از بتن درجا برای تقویت و محافظت از ستون‌های فولادی مجاز است، اگرکه از ضخامت‌های مشخص شده در جدول زیر استفاده شود:

استفاده از بتن درجا برای تقویت ستون‌ها، بر اساس دستورالعمل‌های پوشش ضد حریق، شرایط خاصی را می‌طلبد. برای مثال، باید از میلگرد مارپیچی با قطر ۵ میلیمتر و با فاصله حداکثر ۲۰۰ میلیمتر بین گام‌ها استفاده شود.

استفاده از بتن درجا به طور کلی مجاز است، اما باید به دقیق بودن رعایت ضوابط پوشش ضد حریق توسط بتن درجا توجه ویژه‌ای داده شود، زیرا ممکن است شرایط پیچیده‌ای را ایجاد کند که باید به آن‌ها پرداخته شود.

استفاده از بتن درجا برای پوشش ضد حریق معمولاً نیاز به ضخامت‌های زیادی دارد که می‌تواند بارهای اضافی را به سازه اضافه کند. به عنوان مثال، فرض کنید یک ستون فولادی با ابعاد ۴۰ در ۴۰ سانتیمتر با بتن درجا تقویت شود تا برابری با ضوابط پوشش ضد حریق که حداقل ۲٫۵ سانتیمتر بتن می‌خواهد، رعایت شود.

این تقویت به اضافه کردن حدود ۶۰ کیلوگرم بار مرده به هر مترمربع سطح ستون منجر می‌شود.

در مثال دیگری، اگر تیری با نیمرخ IPE160 وجود داشته باشد و با بتن درجا مقاوم‌سازی شود، باید ۴۰ میلیمتر بتن بر روی آن پخش شود. این اقدام باعث افزایش تقریبی ۱۰۰ کیلوگرم بار مرده در هر مترمربع تیر می‌شود.

به طور کلی، استفاده از بتن درجا به عنوان پوشش ضد حریق ممکن است باعث افزایش بارهای مرده در سازه شود که باید در طراحی وزن سازه در نظر گرفته شود، زیرا این اقدام می‌تواند به افزایش وزن کل سازه منجر شود.

آیا استفاده از پوشش گچی در ضوابط پوشش ضد حریق می ­گنجد؟

با توجه به بولتن رسمی آتش‌نشانی تهران با عنوان “مقررات و الزامات مقاوم سازی سازه‌های فولادی در برابر حریق توسط مواد پاششی معدنی”، می‌توان از پوشش‌های گچی پرلیتی یا ورمیکولیتی برای مقاوم‌سازی ستون‌های فولادی استفاده کرد، با شرطی که حداقل ضخامت‌های مشخص شده در جدول زیر رعایت شود:

رابیتس باید با سیم فلزی به قطر ۱٫۵ میلیمتر در فواصل ۱۵ سانتی‌متر دورپیچ شود. همچنین، بر اساس دستورالعمل‌های پوشش ضد حریق، همپوشانی لبه‌های رابیتس نباید کمتر از ۲۵ سانتی‌متر باشد.

محصول IP400 شرکت ایران پروف که پوشش ضد حریق پایه گچی دارد، برای استفاده آماده است. با این حال، توصیه می‌شود که در طبقات زیرزمینی به دلیل وجود رطوبت، از این نوع پوشش ضد حریق استفاده نشود.

انواع استاندارد پوشش ضد حریق اسکلت فلزی

استاندارد های ملی و بین المللی:

برای اجرای درست و کارآمد پوشش‌های ضد حریق بر روی اسکلت فلزی، باید به استانداردهای ملی و بین‌المللی پایبند بود. این استانداردها شامل موارد زیر می‌شوند:

1. استاندارد ملی ایران با شماره 13955 به نام “مقاومت سازه‌های فولادی در برابر حریق” که الزامات لازم برای طراحی و اجرای پوشش‌های ضد حریق را بر اساس استانداردهای عملکردی مشخص می‌کند.

2. استاندارد آمریکایی ASTM E119 با عنوان “روش استاندارد برای آتش‌سوزی و آزمایش‌های مقاومت حرارتی برای ستون‌ها و تیرهای ساختمانی” که روش‌های تست و ارزیابی عملکرد پوشش‌های ضد حریق را ارائه می‌دهد.

3. استاندارد اروپایی EN 13381-8 با عنوان “اسپری‌های مقاوم در برابر حریق – قسمت 8: الزامات عملکردی و روش‌های آزمون برای محصولات اسپری شده” که بر روی پوشش‌های اسپری شونده تمرکز دارد و روش‌های ارزیابی و عملکرد را مشخص می‌کند.

این استانداردها برای تضمین عملکرد صحیح و موثر پوشش‌های ضد حریق در ساختمان‌ها، اساسی هستند و باید به دقت رعایت شوند.

انواع پوشش‌های ضد حریق

پوشش‌های ضد حریق برای اسکلت فلزی به دلیل نوع مواد استفاده شده و روش اجرا، به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌ها و مزایا و معایب خود را دارند. برخی از رایج‌ترین انواع این پوشش‌ها عبارتند از:

1. پوشش‌های سیمانی معدنی: این نوع پوشش‌ها از موادی مثل سیمان پرتلند، سنگدانه‌های سبک و مواد افزودنی شیمیایی تشکیل شده‌اند. آن‌ها به صورت خمیری بر روی سازه اعمال می‌شوند و دارای مقاومت حرارتی بسیار بالا هستند.

2. پوشش‌های گچی معدنی: این پوشش‌ها سبک‌تر از نوع سیمانی بوده و از گچ تهیه می‌شوند. آن‌ها عموماً دارای عایق حرارتی مناسبی هستند، اما در محیط‌های مرطوب ممکن است مقاومت کمتری داشته باشند.

3. پوشش‌های الیافی: این نوع پوشش‌ها از الیاف معدنی مثل سرامیک یا فایبرگلاس به همراه رزین‌های خاص تهیه می‌شوند. آن‌ها می‌توانند به صورت اسپری یا توری نصب شوند و دارای انعطاف‌پذیری بالایی هستند.

4. پوشش‌های رنگ‌دانه‌ای: این نوع پوشش‌ها به صورت رنگ‌های مایع حلال‌پایه یا پایه آب بر روی سازه اعمال می‌شوند. آن‌ها نسبتاً نازک هستند و ظاهری زیبا به ساختمان می‌دهند، اما مقاومت حرارتی کمتری نسبت به سایر انواع دارند.

این پوشش‌ها با توجه به نیازهای خاص ساختمان، انتخاب می‌شوند تا بهترین عملکرد و حفاظت از ساختمان در برابر حریق را ارائه دهند.

انتخاب پوشش مناسب

انتخاب نوع پوشش ضد حریق مناسب بستگی به عوامل مختلفی دارد، از جمله:

1. نوع و ابعاد سازه: هر سازه به دلیل نوع و ابعاد خود نیازهای مختلفی در زمینه پوشش ضد حریق دارد. برای مثال، پوشش برای ستون‌های فلزی بزرگتر ممکن است نیاز به مقاومت حرارتی بیشتری داشته باشد.

2. شرایط محیطی: عواملی مانند رطوبت، دما و شرایط اقلیمی موثر در انتخاب پوشش ضد حریق هستند. برای مثال، در محیط‌های با رطوبت بالا، پوشش‌هایی با مقاومت به خوردگی و پوسیدگی بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

3. ملاحظات فنی و مهندسی: نیاز به انطباق با استانداردها و الزامات فنی مرتبط با ساختمان، مانند مقاومت حرارتی مطابق با استانداردها و نیازهای سازه‌ای، تعیین‌کننده انتخاب پوشش ضد حریق است.

4. بودجه پروژه: هزینه‌های نصب و نگهداری پوشش ضد حریق نیز در انتخاب آن تأثیرگذار است. پوشش‌هایی که ارزان‌تر در نصب و نگهداری باشند ممکن است برای پروژه‌های با بودجه محدود مناسب‌تر باشند.

با توجه به این عوامل و با رعایت استانداردها، مهندسان سازه معمولاً پوشش ضد حریق مناسب را برای هر پروژه انتخاب می‌کنند تا بهترین حفاظت ممکن برای ساختمان را فراهم آورند.

اجرای پوشش ضد حریق

اجرای صحیح پوشش‌های ضد حریق بسیار اهمیت دارد تا عملکرد این پوشش‌ها به درستی انجام شود. برخی از مراحل اصلی اجرای این پوشش‌ها عبارتند از:

1. آماده‌سازی سطح: این مرحله شامل پاکسازی کامل سطح اسکلت فلزی از هر نوع آلودگی مانند گریس، زنگ‌زدگی و دیگر آلودگی‌ها است. این کار ضروری است تا پوشش بتواند به درستی بر روی سطح چسبیده و کارایی خود را از خود نشان دهد.

2. پرایمینگ: در برخی موارد، استفاده از پرایمر ویژه‌ای که بهبود چسبندگی پوشش را فراهم می‌آورد، توصیه می‌شود. این کار باعث می‌شود که پوشش بهتری بر روی سطح اعمال شود و مقاومت بهتری داشته باشد.

3. اجرای پوشش: پوشش‌های ضد حریق به اشکال مختلفی مانند پاشش، اسپری، استفاده از ملات خمیری و… اعمال می‌شوند. انتخاب روش اجرا بستگی به نوع پوشش و شرایط پروژه دارد.

4. ضخامت پوشش: ضخامت پوشش بر اساس استانداردهای مربوطه و محاسبات مهندسی تعیین می‌شود. این مرحله بسیار حیاتی است زیرا ضخامت مناسب پوشش تأثیر بسزایی در عملکرد ضد حریق آن دارد.

5. بازرسی و کنترل کیفیت: پس از اجرا، انجام بازرسی نهایی و کنترل کیفیت برای اطمینان از اجرای صحیح و مطابقت با استانداردها الزامی است. این مرحله باعث می‌شود که پوشش ضد حریق به درستی عمل کند و بهترین عملکرد ممکن را داشته باشد.

این مراحل اگر به درستی اجرا شوند، پوشش‌های ضد حریق بهتری را برای سازه‌ها فراهم می‌آورند و از حفاظت بهتری در برابر حریق اطمینان می‌بخشند.

دستورالعمل ها و ضوابط پوشش ضد حریق چیست؟

آتش‌سوزی یکی از مسائل جدی در طراحی و ساخت ساختمان‌هاست. علاوه بر خسارات مالی قابل جبران، می‌تواند خطرات جانی جدی برای ساکنین و امدادگران ایجاد کند. به همین دلیل، استفاده از پوشش‌های ضد حریق به عنوان یکی از عوامل اساسی در ایمنی ساختمان‌ها مورد تأکید قرار می‌گیرد.

این پوشش‌ها با ایجاد یک لایه عایق حرارتی بر روی اجزای سازه، جلوی انتقال سریع گرما و شعله‌های آتش را می‌گیرند. این اقدام باعث می‌شود که ساکنین بیشترین فرصت را برای خروج ایمن از ساختمان داشته باشند و آتش‌نشانان نیز زمان کافی برای مهار آتش را داشته باشند.

ضوابط و دستورالعمل‌های پوشش ضد حریق، مجموعه‌ای از قوانین هستند که نحوه‌ی انتخاب، اجرا و نگهداری این پوشش‌ها را بر اساس استانداردهای معتبر بین‌المللی و ملی مشخص می‌کنند. رعایت دقیق این ضوابط، تضمین‌کننده‌ی عملکرد مؤثر پوشش‌های ضد حریق در مواجهه با شرایط بحرانی آتش‌سوزی است.

در ادامه، به مهم‌ترین نکات دستورالعمل‌ها و ضوابط پوشش ضد حریق اشاره می‌کنیم:

انواع پوشش‌های ضد حریق بسته به نوع و بخش‌های ساختمان، متفاوت هستند و دارای ضخامت‌ها و ویژگی‌های حرارتی مختلفی هستند. این پوشش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

1. پوشش‌های سیمانی بر پایه پرتلند: این نوع پوشش‌ها از ترکیباتی مانند سیمان پرتلند، سنگدانه‌های سبک و افزودنی‌های شیمیایی ساخته می‌شوند. آن‌ها دارای مقاومت حرارتی بالا هستند.

2. پوشش‌های الیافی بر پایه فایبرگلاس: این پوشش‌ها از الیاف مانند فایبرگلاس به همراه رزین‌های خاص ساخته می‌شوند. آن‌ها از انعطاف پذیری بالایی برخوردارند و معمولاً به صورت اسپری یا توری اجرا می‌شوند.

3. پوشش‌های پلیمری بر پایه رزین‌های اپوکسی: این نوع پوشش‌ها از رزین‌های اپوکسی ساخته می‌شوند که دارای خواص مکانیکی و مقاومت حرارتی خوبی هستند. آن‌ها بر روی سطوح به صورت پوشش ملاتی یا پایه‌ی آب اعمال می‌شوند.

4. پوشش‌های ترکیبی بر پایه مواد مختلف: این نوع پوشش‌ها از ترکیب مختلفی از مواد مانند سیمان، فایبرگلاس، رزین‌های اپوکسی و سایر مواد استفاده می‌کنند. هدف آن‌ها ترکیب ویژگی‌های متفاوت به منظور بهبود عملکرد پوشش است.

انتخاب ضخامت مناسب پوشش ضد حریق به وابسته به عواملی مانند نوع سازه، مدت زمان مقاومت در برابر حریق، و شرایط دما و محیطی است. محاسبات دقیق مهندسی برای تعیین ضخامت مناسب این پوشش‌ها ضروری است.

اجرای صحیح پوشش ضد حریق نیازمند رعایت استانداردهای اجرایی و آماده‌سازی صحیح سطح زیرسازی است. عوامل محیطی و نحوه‌ی اعمال پوشش نیز بر کیفیت نهایی آن تأثیرگذار هستند.

بازرسی و نگهداری دوره‌ای پوشش‌های ضد حریق پس از اجرا از اهمیت بالایی برخوردار است تا از سالم بودن و عملکرد صحیح آن‌ها در برابر عوامل محیطی و فرسودگی اطمینان حاصل شود.

علاوه بر موارد فوق، ضوابط پوشش ضد حریق ممکن است شامل موارد دیگری همچون:

ضوابط مربوط به درب‌های ضد حریق، خروجی‌های اضطراری، و سیستم‌های اعلام حریق، همچنین شرایط نگهداری مواد قابل اشتعال در ساختمان، و دستورالعمل‌های خاص برای سازه‌های بلندمرتبه یا با کاربری‌های ویژه، و الزامات صدور گواهی‌نامه‌ی ایمنی حریق برای ساختمان، همگی برای حفظ ایمنی در مقابل حریق بسیار حیاتی هستند.

پیروی از دستورالعمل‌ها و رعایت دقیق ضوابط پوشش ضد حریق، یک سرمایه‌گذاری ارزشمند است که به حفظ جان و مال ساکنین و افزایش ایمنی ساختمان‌ها کمک می‌کند. با اجرای صحیح این پوشش‌ها، ما یک گام مؤثر در بهبود فرهنگ ایمنی جامعه برداشته‌ایم.